Makina Nakışı ve türleri

İşleme; çeşitli dokuma deri ve keçe üzerine iğne ve tığ gibi özel araçlarla elde veya makine de, çeşitli iplikler kullanılarak (ipek,yün,sim,rafya..vb) oluşturulan bezemedir. Zamanımızda hızla gelişen teknolojiye paralel olarak çok çeşitli işlemeler yapabilen makineler üretilmektedir. Bu makinelerle kısa sürede ürün elde edildiğinden ülke kalkınmasına da büyük ölçüde yarar sağlamaktadır.

KUM İGNESİ

1- Kum İğnesiGörünümü küçük kum taneciklerine benzediği için kum işi ismi verilmiştir. Desen içi küçük daireler şeklinde tamamen doldurularak uygulanır. Sık dokunuşlu kumaşlar üzerine nakış ipliği, floş, sim ve bunun gibi iplikler kullanılarak işlenir. İşlemede kolaylık, görünümün güzel ve kullanışlı olması nedeniyle çok uygulanan bir nakış çeşididir. Kullanılan Araç ve Gereçler:
1. Düz veya zigzag dikiş makinesi2. Makine iğnesi (iplik ve kumaş kalınlığına uygun)3. Kasnak4. Kasnak bezi5. Hazırlanmış kum iğnesi deseni6. İplik (Nakış makarası, floş)7. Uygulama yapılacak kumaş8. Sim9. Nakış makası10. Makine ayarını denemek için kumaş gerilmiş yedek kasnak.11. Uygulanmış örnekler12. Kalem
İşlem Basamakları:
1. Hazırlanmış kum işi desenini kumaş geçiriniz.2. Kumaşı makinede kasnaklara nakış yapma tekniğine uygun olarak kasnağa geriniz. (Büyük çember altta küçük çember üstte olacak şekilde)3. Özelliğine göre makineyi kasnakla nakış uygulamaya hazırlayınız. (Baskı ayağını çıkarıp dişli düşürülerek ve alt iplik gergin olacak şekilde)4. İğneyi batırıp çıkararak alt ipliği üste alınız.5. Kasnağa gerilmiş deneme parçası üzerinde makine ayarını kontrol ediniz.6. Uygulama yapılacak bölümü iğne altına yerleştirip baskı ayağı milini indiriniz.7. Başlama noktasına iğneyi batırıp çıkararak alt ipliği kumaşın üstüne alınız.8. Desen çizgisi üzerinden bir sıra makine dikişi yapınız.9. Desenin içine, kasnağı küçük daireler meydana getirecek şekilde oynatarak boşluk bırakmadan kum iğnesi uygulayınız.10. Bitiş noktasına iğneyi birkaç defa batırıp çıkararak ipliği pekiştirip kesiniz.

KULLANILAN MALZEMELER

Elişleri yapımında kullanılan kumaş ve ipliklerin başlıcaları pamuk, keten, ipek, yün, suni yün ve ipek naylondan yapılanlardır. Bundan başka yaprak liflerinden elde edilen rafya vardır.

Nakış Yapmada Kullanılan Kumaşlar:

1. Patiska: Pamuk ipliğinden dokunur.Apreli olup görünüşü mattır. 90 – 100 – 140 – 180 – 220 – 240 cm. genişlikte olanları ve çeşitli renkleri mevcuttur.Yıkanmaya elverişlidir. Üzerine basit nakış iğneleri ve makine nakışları uygulanabilir.

2. Opal: Pamuk ipliğinden dokunur. İnce, hafif yumuşak ve düz dokunuşludur. Görünüşü mat olup yıkanmaya elverişlidir. Üzerine beyaz iş ve basit nakış iğneleri uygulanabilir.

3. Keten: Keten liflerinden dokunan pürüzsüz, parlak, çeşitli kalınlıkta kumaşlardır. Sağlam ve işlemeye elverişlidir. El tezgahlarında, Ayancık çevresinde yetişen keten bitkisinin liflerinden Ayancık keteni ve Rize çevresinde ketene benzeyen bir bitkinin liflerinden Rize bezi dokunmaktadır.

4. Kanaviçe: Keten, pamuk ve jütten çok seyrek olarak dokunur. Mat ve delikli bir görünüşe sahiptir. Atkı ve çözgü ipliklerinin aralıklarına göre tek veya çift telli kanaviçe adını alır. Sayılarak yapılan işlemlerde kullanılır.

5. Etamin: Kanaviçeden daha muntazam görünüşlü olup en, boy ipliklerinin kalınlıkları birbirine eşittir. Atkı ve çözgü iplikleri arasındaki açıklıklar eşit kareler meydana getirir. Genellikle krem renklidir. Eni 65 cm. dir.

6. Goblen: Etaminden daha kaliteli, parlak, ince dokunuşlu keten bir dokumadır. Beyaz, krem ve sarı renklidir. 60 cm. enindedir. Avrupa ve Amerika da üzerine desen basılarak işlemeye hazırlanmış goblenler satılır. Çok sık dokunuşlularından başlayarak numara numara seyrekleşir. Üzerine goblen işi, basit nakış iğneleri, Antep işi, hesap işi işlenir. Çok sık olanlarına çin iğnesi uygulanabilir.

7. Çuval: Kenevir liflerinden dokunur. Geniş delikli, kalın ve sağlamdır. Kalın yün, floş ve rafya ile işlenir.

8. Tela: At ve keçi kıllarından dokunur. Yünden dokunan tela üzerine yün, orlon, rafya ile işlemeler yapılır. Sert, mat görünüşlü ve genellikle krem renklidir. İplikleri sayılabilir.

9. Tafta: Tabii veya suni ipekten dokunur. Parlak, sert ve sıkı dokunuşludur. İki yüzü de aynıdır. Çizilerek yapılan işlemeler için elverişlidir. Çin iğnesi, Türk işi, pul boncuk işi gibi.

10. Saten: Tabii veya suni ipekten dokunan tersi mat, yüzü parlak bir kumaştır. Atkı ve çözgü iplikleri görünmeyecek derecede sıkı dokunuşludur. Satenlerin cinsi kullanılan ipek miktarına göre değişir. Grepsaten, lüks saten, saten düşes gibi adlar verilir. Grepsaten daha yumuşak ve dökük durur. Üzerine, aplike, çin iğnesi, basit nakış iğneleri pul boncuk işlemeleri uygulanabilir. 11. Organze: Sıkı ve düz dokunuşlu ince,şeffaf, sert bir kumaştır. Hafif, basit işlemeler yapımında kullanılır. Organze üzerine gölge işi, basit nakış iğneleri, fantezi çin iğnesi, aplike uygulanabilir.

12. Şifon: Tek katlı, ince ipek ipliklerle dokunur. Çok ince ve hafif görünüşlüdür. Motifin altına organze konularak Türk işi, çin iğnesi, pul boncuk işi, basit nakış iğneleri yapılır.

13. Tül: İpek, keten ve nylon ipliklerden ağ şeklinde dokunur. Enleri 160 – 180 - 200 cm. dir. Çok ince, hafif ve altıgen şeklinde deliklidir. Üzerine tül işi, basit nakış iğneleri ve aplike yapılabilir.

14. Krep Jorjet: Atkı ve çözgü iplikleri fazla bükümlüdür. Bürümcük görünüşlü ve mattır. Üzerine aplike, gölge işi, basit nakış iğneleri, Antep işi yapılabilir.

15. Pazen: Kalın, bir tarafı hafif tüylü, parlak ve sık dokunuşlu bir kumaştır. İki tarafı tüylü olanlarda vardır. İpek veya pamuktan dokunur. Üzerine aplike, basit nakış iğneleri, yün kordon ve rafya ile işlemeler yapılır.

16. Kadife: İpek veya ketenden dokunur. Bir yüzü çok sık ve kısa tüylerle kaplı, parlak, kalın yumuşak bir kumaştır. Ters yüzü düz ve mattır. Üzerine aplike, basit nakış iğneleri ve pul boncuk işlemeleri uygulanabilir.

Kullanılan İplik Çeşitleri ve Özellikleri

Pamuktan Yapılan İplikler:

1. Pamukaki (Beyaz İş Kotonu) :Çileler halindedir. Yumuşak ve parlak görünüşlüdür.

2. Muline: Çileler halinde satılır. Bir çile m. ‘dir. Çeşitli renkleri vardır. Parlak görünüşlüdür. Basit nakış iğnelerinde genellikle muline kullanılır.

3. Koton: Çile veya kuka halindedir. İki katlıdır. Çok bükümlüdür. Çeşitli renkleri vardır. Kuka halinde olanlar daha çok 8 – 12 numaralıdır.

4. Merserize İplikleri: Çile halinde satılır. Dört katı bir arada bükülmüştür. Parlak görünüşlüdür. Daha çok etamin üzerinde kullanılır.
Ketenden Yapılan İplikler:

1. Çamaşır İpeği: Çileler halinde satılır. Az bükümlüdür. Katları ayrılmaya elverişlidir.

2. İbrişim: Çile ve masura halinde satılır. İncedir ve çok bükümlüdür. Katları ayrılmaya elverişlidir.

3. Kordone: Çile ve masura halinde bulunur. İbrişimden daha kalındır.

İpek İplikler:

1. Floş: İpek iplik olup, yumuşak,parlak ve bükümsüz bir ipliktir.

Kullanılan Diğer Araç-Gereçler
Ölçü Almada Kullanılan Araç-Gereçler:
1. Cetvel: Doğru çizgileri çizmeye yarayan ahşap, plastik yada madenden yapılmış, dereceli yada derecesiz araç.

2. Mezura: Ölçü almak için kullanılan genellikle 1,5 m. uzunluğunda şerit metre.

Desen Hazırlığında Kullanılan Araçlar:
1. Kağıt Makası: Kağıt kesmede kullanılan çok uzun ve iki ucu da sivri olan makastır.

2. Makat: Maraş işinde desen kartonu ve işleme kartonu hazırlanırken iki kağıdın arasında kalan hava boşlukları ve fazla çirişlerin alınmasını, böylece daha düzgün yapışmasını sağlayan bir araçtır.

3. Möhlüke (Keski): 7-8 cm. boyunda ahşap saplı, ucu kıvrık ve sivri bir bıçaktır. Orak şekline benzemektedir. Ahşap kısmından tutularak sivri ve keskin olan ucu hazırlanan kartonlara batırılıp çıkarılarak oyma işlemi yapılır. Maraş işi tekniğinde deseni kartondan oyarak çıkarmak, kabartma karton hazırlamak, tırtıl kesmek.. vb. işlemlerde kullanılır. Keski kullanımı sırasında sürekli bilenmelidir. Özellikle ince desenlerin keskin möhlüke ile oyulmasına dikkat edilmelidir.

4. Çekiç: Bir ahşap sap ile dövmeye yarayan maden bir bölümden yapılmış araç. Maraş işinde oyulmuş deseni kumaşa yapıştırmak için kullanılır.

5. Çiriş Kabı: Kolay temizlenebilen, elin rahatça hareket edebileceği derinlikte ve genişlikte olan bir kaptır. Marş işinde çirişi hazırlamak için kullanılır.

6. Kalem Açacağı: Kalemlerin ucunu sivriltmeye yarayan araç.

7. Çeşitli Desen Kaynakları: İşleme tekniğine uygun olarak, kitap, dergi, kart, eski işlemeli ürünler,desen paftaları vb. yardımcı araçlardır.

Desen Hazırlığında Kullanılan Gereçler:
1. Kalemler: Yazmak çizmek vb. işlemlerde kullanılan çeşitli biçimlerde araç. Kalemler kullanım yerine göre üç grupta toplanabilirler.• Renkli Kalemler: Renkli kalemler kuru yada gazlı olmak üzere ikiye ayrılabilirler. Piyasada 6-12-24 ve daha fazla grupla halinde satılmaktadırlar. Daha çok yapılacak ürünün tasarlanması aşamasında kullanılırlar.• Sabit Kalemler: Silgi ile izleri giderilemeyen kalemlerdir. • Kurşun Kalemler: Nakışta en çok kullanılan kalem türüdür. Desenin çizimi yada kumaşa geçirilmesi aşamasında kalem cinsinin çok iyi seçilmesi gerekir. Kurşun kalemler sertlik derecesine göre şu şekilde sınıflandırılırlar. En yumuşak (A), orta yumuşak (B), sert (H). Bu kalemlerde ayrıca kendi içinde sertlik derecelerine göre numaralandırılırlar. (H1, H2…, B1, B2…, A1, A2… gibi)

2. Kağıtlar: İşlenecek desenin düzgün bir şekilde çizilmesi ve kumaşa geçirilmesi için çeşitli kağıtlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunların başlıcaları; gri mukavva, beyaz karton, sarı karton, çimento (graf kağıdı, zımpara kağıdı, kopya kağıdı, parşömen kağıdı, mülaş kağıdı, kareli ve mili metrik kağıtlardır.)

3. Silgi: Yazılmış ve çizilmiş şeyleri silmeye yarayan kauçuk madde. İşlemede de desen hazırlama aşamasında kullanılır.

İşleme Sırasında Kullanılan Araçlar:

1. Makaslar: Makaslar kullanıldıkları işlere göre isimlendirilirler. İşlemede en çok kullanılan makasları şu şekilde sıralamak mümkündür.

• Terzi Makası: Kumaş kesmek üzere genellikle terziler tarafından kullanılan makaslardır.• Kenar Düzeltme Makası: Kumaş kenarlarını düzeltmede ve köşelerin çıtlatılmasında kullanılan her iki ucu da sivri olan makaslardır.

• İnce Kumaş Makası: İnce kumaşların kesilmesinde kullanılan; bir ucu sivri diğer ucu yuvarlak 15 cm. boyunda küçük ve hafif bir makastır.

• Nakış Makası: 8-9 cm. boyunda, her iki ucu da sivri ve keskindir. Düz ve kıvrık uçlu olanları vardır. Kıvrık uçluları, ince nakışların kumaşlarının ve ipliklerinin kesiminde kullanılır. Örn; Antep işi, aplike, beyaz iş vb.

• Tül İşi Makası: Çift kat işlenen tül işlerinin tek katını oyarak çıkarmaya yarayan bir ucu sivri, diğer ucu yuvarlak ve çıkıntılı küçük bir makastır.2. Kasnak ve Kasnak Bezleri

• Kasnak: İşleme yapılacak kumaşı germeye yarayan iç içe geçen iki çemberden oluşan bir araçtır. Ahşap yada plastikten yapılanları mevcuttur. Kumaşın zedelenmemesi için kasnak bezleri ile birlikte kullanılır.

3. Biz: Ahşap sapa tutturulmuş, orta kalınlıkta, uzun ve sivri uçlu bir iğneden meydana gelmiştir. Maraş işinde desen hazırlanması ve işlenmesi sırasında birbirine teğellenmiş karton ve kumaşı delerek alttaki iğneyi üste çıkarmak için kullanılır.İyi bir biz’in sapı küçük, iğnesinin ucu ince, uzun ve sivri olmalıdır.

4. Ciğerdeldi: Kemik, plastik yada metalden yapılan ucu sivri, gövdesi geniş, kaleme benzeyen, yuvarlak ve 5-8 cm uzunluğunda, delik açmaya yarayan bir araçtır. Eski devirlerde altın ve gümüşten yapılmış ve baş kısmı değerli taşlarla süslenmiş ciğerdeldiler kullanılmıştır

.5. Pul ve Boncuklar: Pul ve boncuklar nakışları süslemek amacıyla kullanılır.

6. Madensel Liflerden Yapılan Gereçler: Altın gümüş ve bakır tellerden yapılan bu gereçler nakışları süslemek amacıyla kullanılır. (Tırtıl, kurtçuk. vs.)

7. İğneler: İğne, makinenin en önemli ilave parçalarından birisidir. Makinenin özelliğine, kumaş ve ipliğin kalınlığına, kumaşın çeşidine uygun iğne kullanılmadığı takdirde yapılan uygulamalarda iyi sonuç elde edilemez.İğne üzerindeki numaralar makine markalarına göre değişir. Numara büyüdükçe iğne kalınlaşır, küçüldükçe incelir.Makine iğneleri sivri uçlu ve bir tarafı yassıdır. Deliğin yassı tarafındaki yanında oluk vardır. Tabanı geniştir ve bir vida ile makinedeki yerine sıkıştırılır. Piyasada süslü dikişler ve nakış yapmada kullanılan çeşitli iğneler mevcuttur. Bunlardan çift delikli iğne, küçük çelik bir levhaya tutturulmuş çift iğne, antika yapmada kullanılan ucu geniş iğne, ajur için gerekli olan biri düz, diğeri yassı iğneleri sayabiliriz.Makine sistemine uygun olan iğneler kullanılmazsa makine kusurlu çalışır. Yurdumuzda en fazla bilinen Sınger ve Paff makine sistemidir.
1. Paff sisteminde iğne numaraları 70 -110 arasında değişir. 2. Sınger sisteminde iğne numaraları 9-18 arasında değişir.
Ütüleme Sırasında Kullanılan Araç-Gereçler
1. Ütü: Kumaşların buruşukluklarını ısı ve basıncın yardımı ile gidermek daha güzel ve net bir görünüm sağlamak için kullanılan araçtır. İşlemede kumaşı ütülemek, desen yapıştırmak ve deseni kumaşa geçirmek için kullanılır.

2. Ütü Bezi: Kumaşın parlamasını önlemek ve ütülenen ürüne net bir görünüm sağlamak amacı ile kullanılan beyaz renkli pamuklu kumaş.

3. Ütü Masası: Ütüleme işinin rahatça yapılabileceği büyüklükte bir masa olmalıdır.

Netten alıntı

Kaynak:ismek